Van leren naar loopbaanleren

Published by Fons Leroy, on 18/07/2010

De arbeidsmarkt van morgen vraagt actieve medewerkers die zelf het stuur van hun loopbaan in handen kunnen en willen nemen, zich bewust zijn van de noodzaak van blijvende competentie-ontwikkeling en goesting hebben om bij te leren. Deze ingesteldheid moet toekomstige medewerkers via hun onderwijsloopbaan worden bijgebracht. Dit kan enkel als de school wordt omgevormd tot een echte “loopbaanleeromgeving”, waarin niet enkel “klassieke” kennisvergarings- en leercompetenties worden bijgebracht maar ook sociale competenties, burgerschaps- en beroepsuitoefeningscompetenties. Je kan ze groeperen als loopbaancompetenties. Dat dit kan en nuttig is wordt aangetoond in Nederlands en Amerikaans praktijkonderzoek. Uit dit onderzoek blijkt met name dat kinderen uit kansarme middens meer uit hun loopbaan halen bij het bijbrengen van leer- en loopbaancompetenties in het initieel curriculum.

Wat zijn nu de voornaamste componenten van een loopbaan-leeromgeving. De eerste component is dat jongeren vanaf het initieel onderwijs zicht krijgen op hun talent. De enen hebben er veel, sommigen hebben een of meer uitgesproken talenten, anderen hebben beperkte talenten maar beslist een of twee zaken waarvan we verdorie goed genoeg weten dat ze op de arbeidsmarkt goud waard zijn. En dat zijn vaak talenten die niets te maken hebben met intellectuele capaciteiten. Dit is nog maar de grondstof, maar het is al veel als we die informatiekanalen openen en door “de leerder” zelf laten in kaart brengen. Kiezen is daar nog niet eens bij.
De tweede component is, dat de basis voor kiezen en sturen wordt gelegd via inzichten, alleen via inzichten, niet het ene oor in en het andere uit, of kennis die men daarna mag vergeten. Het is een oude pedagogische waarheid dat weten niet genoeg is. We mogen de inzichtelijke fase en verwerking nooit overslaan. Dat lijkt zo evident, maar het gebeurt uit tijdnood zo ontzettend vaak. Veel kansarmoede ontstaat doordat de tijd niet wordt genomen om de lerenden die inzichten te laten opdoen. Voor veel jongeren, maar ook vele volwassenen kan dat namelijk alleen via ervaringen, via hands-on leren. Het is niet voor te stellen dat die mensen zelfsturing zouden aankweken als ze dat niet doen via stage- en werkplekleren, met veel zorg voor briefing en debriefing, en dat daarbij getuigenissen worden gebruikt en empatische rolmodellen worden opgevoerd.
De derde component wordt geleverd door de instrumenten. Een van de tools die meer en meer in beeld komt, is het portfolio, dat van jongsaf kan worden aangelegd, eerst in eenvoudige vorm, maar stilaan groeiend tot een middel om gedachten te structureren en ermee te communiceren. Aanleren hoe zij talenten, competenties, ervaringen, feedback in kaart kunnen brengen en bijhouden, dat is een concrete opdracht van alle onderwijs- en opleidingsactoren. Vooral jongeren hebben momenteel bijna allemaal de computer te vriend, laten wij dat aspect in die context aanbrengen. Met behulp van het e-portfolio kan een persoonlijk ontwikkelplan worden opgemaakt tegen de leeftijd waarop de studiekeuze, voor sommigen reeds de beroepskeuze, echt moet worden gemaakt.
De laatste component is de loopbaandialoog. Het is de moeilijkste component, omdat wij altijd in tijdnood zijn en om organisatorische redenen vooral met groepen moeten omgaan. Zonder op geïndividualiseerde basis met een aantal leerders te werken kan er bij hen echter van loopbaanleren geen sprake zijn. Daarbij mogen we de op één na belangrijkste figuur in zo’n proces niet vergeten. De belangrijkste is de leerder zelf, de op één na belangrijkste is de leraar/opleider, of liever: de begeleider van het leren, van al het leren, dus ook van het loopbaanleren. De leraren/opleiders staan in voor de loopbaandialoog. Bijgevolg moet het opleiderschap evolueren naar de rol van leercoach, tutor of mentor. Dat is al vaker gezegd, maar in het leren van zelfsturing is het cruciaal.

Met die componenten moeten we de schoolomgeving van de toekomst vorm geven … in een coherente strategie beginnend in het onderwijs maar verder gezet door de arbeidsmarktactoren (bedrijven, intermediairen, vormingsinstellingen, …). Zo wapenen we ons voor de toekomst.